Voetbal spelsystemen door de jaren heen

Het voetbal heeft zich de afgelopen 100 jaar doorlopend ontwikkeld. Continu worden spelsystemen aangepast en verder verfijnd. Een hele reeks experimenten was een kort leven beschoren. Maar enkele speltypes waren wel succesvol en werden ontelbare keren gekopieerd. Meestal is er aan een "nieuw" soort voetbal een legendarisch team gekoppeld dat uiterst succesvol was.

De beginjaren 2-3-5 systeem

In de beginjaren van het voetbal (we spreken rond 1900) was er nog nauwelijks sprake van een systeem of opstelling. Voetballers speelden nauwelijks over en iedereen "deed maar wat". Gedurende de jaren werd het 2-3-5 systeem het meest gespeelde systeem. Dat wilde zeggen twee verdedigers, of zijn Engels gezegd backs. Drie middenvelders (rechtshalf, spil, linkshalf). Plus vijf aanvallers, rechtsbuiten, rechtsbinnen, midvoor, linksbinnen en linksbuiten. Het team dat het meest succesvol was met deze speelwijze was het Uruguayaanse team uit de jaren 20. Zij voegden er twee elementen aan toe. Zij waren fysiek ijzersterk en zij speelden veel vaker de bal over dan de ander teams gewend waren.

Na de Tweede Wereldoorlog 3-2-5 systeem

Real Madrid

Na de Tweede Wereldoorlog ging men steeds vaker over tot het zogenaamde stopperspilsysteem. In dit systeem werd de centrale middenvelder (spil genoemd) een linie naar achteren gezet (stopperspil genoemd). Hierbij ontstond het 3-2-5 systeem, ook wel het WM-systeem genoemd. De rechts- en linksbinnen stonden dan iets teruggetrokken en speelden tegen de "kanthalfs" (rechter- en linkermiddenvelder). Je kunt het ook als 3-2-2-3 omschrijven. Op deze manier stond iedereen recht tegenover een directe tegenstander. Het team dat met dit systeem veruit de meeste successen had was het Real Madrid uit de jaren 50 en 60.

Hongarije

Een variant van dit systeem was het MM-systeem (3-2-3-2) systeem, wat de Hongaren speelden in de jaren 50. Hierbij speelden de midvoor als extra middenvelder en waren de binnenspelers de centrale aanvallers. Bij het succesvolle Hongaarse team speelden sterspelers Sándor Kocsis rechtsbinnen en aanvoerder Ferenc Puskás als linksbinnen. Spits Nándor Hidegkuti speelden daarachter. Hongarije maakte hiermee veel indruk in de voetbalwereld en kregen als bijnaam: "De Magische Magyaren", helaas leidde dit net niet tot een wereldtitel.

Countervoetbal in de jaren 60: catenaccio

In de jaren 50 was het Italiaanse voetbal verre van succesvol terug ze voor de Tweede Wereldoorlog twee wereldtitels hadden veroverd en een Olympische titel. Als antwoord hierop bedacht de coach van Inter Milaan
een zeer verdedigend spelconcept met onder andere een vrije verdediger achter de verdediging. De gedachte hierachter was om minder tegendoelpunten te krijgen. In aanvallende zin probeerde hij zijn ploeg zeer snel vooruit te laten voetballen omdat er dan nog ruimte was op de helft van de tegenstander. Dit spelconcept was in balbezit een soort 4-3-3 en bij balverlies een 4-5-1. Het werd bekend onder catenaccio. Niet veel ploegen kopieerden deze manier van "laf" voetballen, maar Inter Milaan was er wel succesvol mee.

Aanvallend voetbal in de jaren 60: 4-2-4 systeem

Teams stapten in de jaren 60 meestal af van het aanvallende 3-2-5 systeem en bouwden extra zekerheden in, omdat dit resultaat opleverde, zoals het Italiaanse catenaccio. In het 4-2-4 systeem stond ook iedereen tegenover een directe tegenstander. Alleen was er in dit systeem ook ruimte voor de beide backs om op te komen. Er stonden immers nog twee centrale verdedigers als slot op de deur. De ploeg die dit systeem het beste tot uitvoer bracht was het Brazilië dat in 1970 de wereldtitel veroverde. Nog heeft een team mooier gespeeld op een wereldkampioenschap dan Brazilië in 1970 en kreeg terecht de bijnaam: "The Beautiful Team". In feite was de WK-finale het einde van het 4-2-4 concept. Steeds meer ploegen schakelden over naar 4-3-3.

Totaalvoetbal in de jaren 70: 4-3-3/3-4-3 systeem

Vanaf 1969 tot en met 1975 stond er elk jaar een Nederlandse club in een Europa Cup-finale (respectievelijk Ajax, Feijenoord, Ajax, Ajax, Ajax, Feijenoord, Twente). In 1974 kwalificeerde Nederland zich sinds 1938 eindelijk weer eens voor een wereldkampioenschap voetbal. De Nederlandse ploegen deden dat met een 4-3-3 systeem, waarbij de spelers voortdurend van posities wisselde. De extra kracht lag erin dat deze ploegen consequent probeerde een verdediger door te schuiven naar het middenveld, zodat er een 3-4-3 formatie ontstond. Johan Cruijff was destijds de beste speler ter wereld en mede architect van dit "Totaalvoetbal". In 1978 werd de succesperiode afgesloten met de winst van PSV in de UEFA Cup en weer een tweede plaatst op het wereldkampioenschap.

Systeem met twee spitsen in de jaren 80 en 90: 4-4-2

Al jarenlang was de trend in het voetbal om met steeds minder aanvallers te gaan spelen. Van vijf aanvallers naar vier in de jaren 60 en drie in de jaren 70. Vanaf de jaren 80 gingen steeds meer ploegen met 2 spitsen spelen. Vooral de Engelsen ploegen speelden op een dergelijke manier. De ploeg die hier het meeste en het langste succes mee had was AC Milanin de tijd van Gullit-Rijkaard-van Basten. Met name door consequent met een blok van 4 te spelen centraal op het veld (de twee centrale verdedigers en de twee centrale middenvelders).

Systeem met één spits rondom de eeuwwisseling: 4-2-3-1

De trend om met steeds minder aanvallers te gaan spelen zette zich door. Het Franse team, dat in 1998 wereldkampioen werd en twee jaar later Europees kampioenschap had het meeste succes met het systeem met één spits. De Fransen leunden op een sterke viermansdefensie met daarvoor een blok van twee verdedigende middenvelders. Vier meer aanvallende ingestelde spelers hadden meer vrijheid. Bert van Marwijk speelde dit systeem ook op het WK 2010 met Oranje. Daarmee reikte hij tot de finale, maar verloor van Spanje.

Voetbal in de 21-ste eeuw: Tique-taca voetbal

De trend om steeds verdedigender te gaan spelen werd door Barcelona en in diens navolging Spanje doorbroken met het Tique-Taca voetbal. In een 4-3-3 formatie staat het korte combinatie-voetbal centraal, plus pressievoetbal bij balverlies. Deze manier van voetbal was uiterst spectaculair en succesvol. Het niveau van Barcelona ontsteeg daarbij vaak het spelpeil van Spanje, mede doordat de Argentijn Lionel Messi bij Barcelona in de aanval speelt.